I. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUTÓW ŚWIECKICH
II. CZŁONKOWIE
III. FORMACJA I MODLITWA
IV. WSPÓLNOTA
V. PRACA
VI. WSPÓŁPRACA Z KAPŁANAMI
I. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUTÓW ŚWIECKICH
1. Czym są instytuty świeckie życia konsekrowanego? Po co powstały?
Instytut świecki to wspólnota osób, które Pan Bóg powołał do życia świeckiego, ale konsekrowanego. Polega ono na całkowitym oddaniu się Bogu poprzez śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, czyli życie radami ewangelicznymi, zgodnie z zasadami/regulaminem/konstytucjami danego instytutu. W zależności od ustaleń konkretnego instytutu członkowie pozostają w dotychczasowym środowisku życia (większość instytutów), albo opuszczają dotychczasowe środowiska i prowadzą życie wspólnotowe. Członkowie instytutów zachowują dyskrecję co do przynależności do instytutu.
Charyzmaty instytutów świeckich są zróżnicowane i ukierunkowane na aktualne potrzeby Kościoła i świata. Członkowie starają się dostrzegać i zaradzać różnorodnym potrzebom osób i społeczeństw. Zazwyczaj są to działania indywidualne, formalnie niezorganizowane, ale niektóre instytuty świeckie prowadzą dzieła i działalność zorganizowaną, wynikającą z ich charyzmatu.
Świeccy konsekrowani mają szczególną rolę do spełnienia w kontakcie z ludźmi świeckimi, ponieważ w tych relacjach nie ma barier, które mogą istnieć w odniesieniu do kapłanów czy osób zakonnych. Są wyraźnymi, ale dyskretnymi świadkami Ewangelii, dążą do uświęcenia siebie i innych w środowisku, w którym żyją na co dzień
2. Jakie są formy organizacyjno-prawne instytutów świeckich?
Od ogłoszenia konstytucji Provida Mater Ecclesia w 1947 roku Instytuty świeckie mają swój status kanoniczny w Kościele, tak jak zakony i zgromadzenia. Poza tym Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK) w kanonach 717-718 określa ogólne normy prawne, dotyczące sprawowania urzędu przez przełożonych oraz zarządzania dobrami instytutu. Szczegółowe przepisy znajdują się w Konstytucjach każdego instytutu.
Instytut może być zatwierdzony na prawie diecezjalnym lub prawie papieskim. Niektóre instytuty mają również osobowość prawną na gruncie prawa państwowego.
3. Czym świeccy konsekrowani różnią się od sióstr bezhabitowych, konsekrowanych dziewic i tercjarzy?
Siostry niehabitowe (bezhabitowe) należą do zgromadzeń zakonnych (Vita consecrata 9, KPK kan. 607), tzn. składają publiczne śluby czasowe i wieczyste oraz podejmują życie wspólne. Takie zgromadzenie może prowadzić dzieło wspólne lub poszczególne siostry mogą pracować indywidualnie w różnych zawodach, nie ujawniając swojej przynależności do zakonu.
Świeccy konsekrowani nie zmieniają stanu kanonicznego, pozostając świeckimi. Składają publiczne śluby czasowe i wieczyste, uznane przez Kościół, ale zachowują w tajemnicy fakt własnej konsekracji i zapewniają Kościołowi skuteczną obecność w społeczeństwie. Mogą mieszkać indywidualnie, z osobami z rodziny lub ze wspólnoty instytutu.
Dziewice konsekrowane to indywidualna forma życia konsekrowanego. Konsekruje ordynariusz miejsca.
Natomiast tercjarze nie są osobami konsekrowanymi.
4. Na czym polega życie konsekrowane w instytutach świeckich? Co daje konsekracja w instytucie świeckim?
Realizacja powołania do życia konsekrowanego wynika z odczytania Bożego wezwania do wyłącznej służby Bogu. Ważne jest, by życie osoby konsekrowanej należało niepodzielnie do Boga. Temu służą zobowiązania do czystości, ubóstwa i posłuszeństwa (śluby lub/i przyrzeczenia). Osoba konsekrowana, żyjąc w świecie, działając od wewnątrz, podejmując trudy codziennego życia, staje się świadkiem Chrystusa i Jego Miłości. Życie konsekrowane jest zapowiedzią życia wiecznego w obecności Bożej.
Ewangeliczna rada czystości jest odpowiedzią na miłość Boga i pragnieniem całkowitego i niepodzielnego oddania się Bogu i ludziom. Ślub czystości wiąże się z rezygnacją z założenia własnej rodziny i zobowiązuje do życia w celibacie. Dla osoby konsekrowanej czystość jest darem Boga. Przeżywanie czystości konsekrowanej jako daru z siebie, możliwe jest dzięki stylowi życia wewnętrznego i zewnętrznego, który przejawia się przez radość, życzliwość, otwartość, optymizm, prostotę, dynamizm, umartwienie, roztropność.
KPK kan. 599 – Ewangeliczna rada czystości podejmowana ze względu na Królestwo niebieskie, będąca znakiem przyszłego świata i źródłem obfitej płodności w niepodzielnym sercu, zawiera w sobie obowiązek doskonałej wstrzemięźliwości w celibacie.
Ewangeliczna rada ubóstwa wyraża wybranie Boga jako najwyższego dobra i jest znakiem oderwania od dóbr ziemskich oraz zaufania Opatrzności Bożej.
Przyrzeczenie ubóstwa w instytutach świeckich pozwala na zachowanie własności i administrowanie dobrami, tzn. można je nabywać, posiadać, sprzedawać i nimi zarządzać, jednak większe wydatki powinny być konsultowane z odpowiedzialnymi, co regulują normy poszczególnych instytutów.
W instytutach świeckich każdy utrzymuje się samodzielnie, pracując zawodowo (lub pobierając rentę/emeryturę). Standard życiowy określany jest jako prosty styl życia, adekwatny do środowiska, w którym dana osoba żyje, dzielenie się z potrzebującymi, bez tendencji do gromadzenia dóbr materialnych.
KPK kan. 600 – Ewangeliczna rada ubóstwa do naśladowania Chrystusa, który będąc bogaty stał się dla nas cierpiącym niedostatek, prócz życia w rzeczywistości i w duchu ubogiego, prowadzonego pracowicie w trzeźwości i dalekiego od ziemskich bogactw, niesie ze sobą zależność i ograniczenie w używaniu dóbr i dysponowaniu nimi, zgodnie z własnym prawem poszczególnych instytutów.
Ewangeliczna rada posłuszeństwa oznacza postawę dyspozycyjności wobec woli Bożej, wyrażającej się w decyzjach przełożonych, znakach czasu, w potrzebach świata i naszych środowisk. Ważna jest tu formacja sumienia, troska o wypracowanie chrześcijańskiej hierarchii wartości i wierności wobec niej. Przyjęcie pośrednictwa Kościoła znajduje wyraz w indywidualnych rozmowach z osobami odpowiedzialnymi (przełożonymi), z którymi omawia się tryb życia, budżet i wszystkie inne przedsięwzięcia pod kątem realizacji powołania. Rada posłuszeństwa zobowiązuje przede wszystkim do przestrzegania norm prawnych danego instytutu świeckiego oraz rozeznawania z przełożonymi własnych postaw wobec ważnych sytuacji rodzinnych, zawodowych, społecznych i kościelnych.
KPK Kan. 601 – Ewangeliczna rada posłuszeństwa, podejmowana w duchu wiary i miłości do naśladowania Chrystusa posłusznego aż do śmierci, zobowiązuje do podporządkowania własnej woli prawowitym przełożonym, zastępującym Boga, gdy wydają polecenia zgodnie z własnymi konstytucjami.
Konsekracja w instytutach świeckich jest całkowitym poświęceniem osoby Bogu przez profesję rad ewangelicznych, praktykowanych w zwyczajnych warunkach życia świeckiego. Dzięki konsekracji realizuje się miłość oblubieńcza pomiędzy powołującym Bogiem a odpowiadającym człowiekiem. Konsekracja daje cel i jasne ukierunkowanie życia, poprzez radykalne naśladowanie Chrystusa ubogiego, posłusznego i czystego.
5. Gdzie szukać informacji o instytutach świeckich? W jaki sposób instytuty świeckie informują o takiej drodze powołania?
Najpełniejszą bazą informacji o IŚ są strony internetowe Krajowej Konferencji Instytutów Świeckich (KKIŚ) i Światowej Konferencji Instytutów Świeckich (CMIS). Tam można znaleźć listę instytutów i kontakt z poszczególnymi instytutami. Strony te przybliżają sposób życia i formy realizacji powołania do konsekracji świeckiej.
Jeśli chodzi o rozpowszechnianie informacji o IŚ, to jedną z form są spotkania z kapłanami. Ponieważ rozeznawanie powołania najczęściej dokonuje się w konfesjonale, instytuty świeckie starają się dotrzeć do kapłanów i seminarzystów, ukazując im wartość i istotę tego powołania. Mając jednak świadomość, że współczesne młode pokolenie funkcjonuje w dużej mierze w Internecie, ważna jest obecność instytutów w tym medium, zwłaszcza przez strony internetowe KKIŚ i poszczególnych instytutów oraz inne komunikatory, które umożliwiają zachowanie anonimowości i dyskrecji.
Inną ważną formą przekazywania informacji są publikacje książkowe KKIŚ, ulotki i artykuły w czasopismach religijnych, a także wykorzystanie mediów tradycyjnych przez uczestnictwo w audycjach radiowych, na przykład z okazji Dnia Życia Konsekrowanego. Informacje o życiu świeckim konsekrowanym przekazywane są również podczas spotkań z młodzieżą, rekolekcji, dni skupienia, pielgrzymek i innych tego typu wydarzeń.
II. CZŁONKOWIE
1. Kto może należeć do instytutów świeckich?
Do instytutu świeckiego może należeć osoba wyznania katolickiego, stanu wolnego, która kieruje się właściwą intencją, posiada dojrzałą osobowość, potrzebną do podjęcia obowiązków wynikających z konsekracji i misji świadczenia o obecności Boga w świecie.
W Polsce są instytuty żeńskie, męskie i kapłańskie.
KPK kan. 597§1 określa: „Do instytutu życia konsekrowanego może być przyjęty każdy katolik, kierujący się właściwą intencją, posiadający przymioty wymagane prawem powszechnym i własnym instytutu, nie związany żadną przeszkodą”.
2. Czy i jakie są konsekwencje zerwania ślubów wieczystych?
Ślub nie jest sakramentem, zatem osoba konsekrowana po ślubach wieczystych w instytucie świeckim może ubiegać się o zwolnienie ze ślubów (indult) i zgodę na odejście ze wspólnoty życia konsekrowanego, zgodnie z zasadami obowiązującymi w danym instytucie. Samowolne zerwanie ślubu jest grzechem ciężkim.
3. Na czym polega i czemu służy dyskrecja?
Dyskrecja polega na nieujawnianiu przynależności do instytutu i konsekracji świeckiej. Zwykle nie informuje się rodziny, znajomych, współpracowników, sąsiadów o fakcie bycia osobą konsekrowaną. Przynależność do instytutu przeżywa się jako „życie ukryte z Chrystusem w Bogu” (Kol 3,3). Stopień dyskrecji jest różny w różnych instytutach i jej zakres określają konstytucje. Zachowanie dyskrecji pozwala wejść w różne przestrzenie życia społecznego, zarówno otwarte na Boga, jak i na Niego zamknięte, by być świadkiem Bożej miłości do każdego człowieka.
III. FORMACJA I MODLITWA
1. Jak wygląda w instytutach świeckich okres formacji?
Instytuty prowadzą formację członków na każdym etapie życia konsekrowanego, polegającą na towarzyszeniu indywidualnym, wspólnych rekolekcjach i dniach skupienia.
Rozróżnia się dwa główne okresy formacji: formację początkową i formację stałą (VC 65, 69); formacja początkowa to przygotowanie do pierwszych ślubów, formacja stała to formacja permanentna, czyli przez całe życie.
W formacji początkowej większość instytutów świeckich stosuje formację otwartą, tzn. osoba nie zmienia swojego miejsca zamieszkania i nie przerywa pracy zawodowej, aby odbyć formację. Niektóre instytuty wymagają od kandydatek jednorocznej formacji zamkniętej, która jest najczęściej realizowana w domu formacyjnym.
Formacja dokonuje się na płaszczyznach: duchowej, biblijnej i teologicznej, psychologicznej, moralnej, ascetycznej oraz do apostolstwa świeckiego. Charakterystyczną cechą formacji w instytutach świeckich jest przygotowanie osoby do życia radami ewangelicznymi w świecie i do podejmowania zaangażowania zgodnie z charyzmatem danego instytutu.
Każdej osobie na każdym etapie formacji towarzyszy osoba odpowiedzialna za formację. „Głównym narzędziem formacji jest osobista rozmowa, którą należy odbywać często i regularnie, widząc w niej praktykę o niezrównanej i wypróbowanej skuteczności” (VC 66).
2. Jakie modlitwy w ciągu dnia praktykowane są przez wszystkich członków instytutu? Czy są modlitwy, które są obowiązkowe?
W miarę możliwości członek instytutu codziennie uczestniczy w Eucharystii, będącej centrum dnia. Stara się też znaleźć czas na adorację Najświętszego Sakramentu i rozważanie Słowa Bożego. Pozostałe praktyki zależą od danego instytutu i opisane są w jego prawie. Mogą to być liturgia godzin, różaniec, koronka do miłosierdzia Bożego, modlitwa myślna, rachunek sumienia, lektura duchowa.
3. Jakie miejsce w tym powołaniu zajmuje Eucharystia?
Eucharystia, jak uczy Sobór Watykański II, jest źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego (KL 10). Jest więc centrum dnia dla osoby konsekrowanej. Członkowie IŚ dbają o codzienne uczestnictwo we mszy świętej, w niej najpełniej jednoczą się z Chrystusem przynosząc problemy, radości i smutki – swoje, innych ludzi i świata, w którym żyją i pracują. Eucharystia jest pokarmem, z którego konsekrowany czerpie siłę w codzienności.
IV. WSPÓLNOTA
1. Jak wygląda życie wspólnotowe i kontakty poza dniami skupienia? Czy członkowie mieszkają razem czy osobno?
Życie wspólnotowe realizowane jest w różny sposób w poszczególnych instytutach. Zgodnie z kan. 714 KPK członkowie instytutów świeckich prowadzą życie w zwyczajnych warunkach świata: samotnie albo każdy w swojej rodzinie lub we wspólnocie życia braterskiego, zgodnie z przepisami konstytucji.
Zdecydowana większość członków instytutów żyje w zwyczajnych warunkach. Są instytuty, które prowadzą wspólne dzieła, w innych praktykowana jest forma czasowego wspólnego zamieszkania.
Elementami życia wspólnotowego dla wszystkich instytutów są:
- comiesięczne dni skupienia
- coroczne rekolekcje
- spotkania w małych grupach
- udział w spotkaniach nieformalnych (np. imieniny, urodziny, święta lub bez okazji, dla odwiedzenia się i bycia ze sobą, zwłaszcza w trudnych chwilach)
Życie wspólnoty kształtują też wspólne prace, pielgrzymki, spotkania młodych, spotkania indywidualne, korespondencja, wspólne urlopy itp.
2. Jak wygląda kontakt z odpowiedzialnymi/przełożonymi? Jak częsty jest taki kontakt?
Kontakt z odpowiedzialnymi jest możliwy zawsze. Prawo własne Instytutu określa minimalną częstotliwość spotkań – np. jeden raz w miesiącu, ale częstość spotkań zależy też od sytuacji lub potrzeby. Forma kontaktu zależy również od sytuacji lub potrzeby danej osoby
3. W jaki sposób organizuje się w instytutach świeckich opiekę dla starszych i niedołężnych członków instytutu?
Osoba wstępująca do instytutu świeckiego musi mieć świadomość, że instytut służy pomocą, ale nie zapewnia całościowej opieki w razie choroby czy na starość.
Członkowie instytutów świeckich starają się sami zabezpieczyć sobie opiekę – niektórzy decydują się na Domy Opieki (tam również mogą prowadzić posługę apostolską). Tam, gdzie to jest możliwe, mogą liczyć na braterskie wsparcie w razie potrzeby, niekiedy zamieszkują wspólnie lub w pobliżu siebie, co umożliwia odwiedziny i pomoc w razie choroby. Starają się utrzymywać kontakty z własną rodziną, która bywa wsparciem w potrzebie.
V. PRACA
1. Czym różni się praca wykonywana przez osobę konsekrowaną od tej samej pracy, wykonywanej przez osobę niekonsekrowaną?
Zewnętrznie niczym. Jednak obecność osoby konsekrowanej uświęca środowisko, w którym ona przebywa. Osoba konsekrowana zatem powinna mieć świadomość, że jej praca jest formą apostolstwa i świadectwem. Sumienność, rzetelność, dyspozycyjność wypływa nie z obowiązku wobec władzy, lecz ze służby Bogu i bliźnim. W pracy unika rywalizacji i pogoni za stanowiskami, służy innym swoimi talentami i zdolnościami, stara się dostrzegać człowieka, jego problemy i wspierać w ich rozwiązaniu.
Środowisko pracy jest więc dla osoby konsekrowanej miejscem uświęcenia i apostolstwa.
VI. Współpraca z kapłanami
1. Czego oczekują świeccy konsekrowani od kapłanów, zwłaszcza od spowiedników?
Świeccy konsekrowani oczekują od kapłanów wiedzy o istnieniu tej formy życia, uznanej w Kościele od 1947 r. Pragnieniem członków jest, by w stałej formacji kapłanów uwzględniano informacje o świeckiej drodze konsekracji, a kapłani informowali zainteresowanych penitentów o takiej formie życia.
W formacji seminaryjnej powinno się przekazywać wiedzę o instytutach świeckich. W modlitwie wiernych uwzględniać tę formę powołania, zwłaszcza w modlitwie za osoby konsekrowane. Ojciec Święty w przemówieniu do przedstawicieli Kongregacji ds. Zakonów i Instytutów Świeckich z 1983 r. polecił pasterzom Kościoła, by przekazywali wiernym informacje o instytutach świeckich, uwzględniając charakterystyczne rysy tego powołania, którymi są: świeckość, konsekracja, apostolat i wspólnota.
Dla rozwoju życia konsekrowanego w świecie oczekują wiedzy o jego różnych formach w celu rozeznawaniu powołań.
Jako penitenci oczekują od spowiedników wsparcia w drodze do realizacji tego powołania i do świętości. Czasami oczekują również nie tylko spowiedzi, ale także podjęcia kierownictwa duchowego.
2. W jaki sposób członkowie instytutów świeckich mogą pomóc kapłanom w posłudze duszpasterskiej?
Członkowie instytutów świeckich włączają się w zwyczajne życie parafii, dają się poznać jako osoby zaangażowane i dyspozycyjne. Pomagają w prowadzeniu grup formacyjnych. Służą swoimi kompetencjami zawodowymi, talentami czy charyzmatem. Dzięki doświadczeniu życia w świecie mogą służyć pomocą w rozeznawaniu i wspomaganiu realnych potrzeb ludzi, np. poprzez Caritas. Zawsze stanowi modlitewne zaplecze dla parafii.
Jeśli wymagają tego okoliczności, osoba świecka konsekrowana może ujawnić swoją przynależność do instytutu, aby wejść w ściślejszą, ukierunkowaną współpracę z kapłanami.